14. OKTOBAR – I POSLE 73 GODINE TUGA I NEZABORAV

1

- marketing -

Kraljevo – Između 15. i 20. oktobra 1941. godine Nemci su u Kraljevu u znak odmazde streljali 2.190 muškaraca, žena i dece, jer su četnici i partizani u zajedničkoj akciji ubili 14 vojnika i ranili 10 vojnika Vermahta.

O KRALJEVAČKOM OKTOBRU 1941.
Odmazda koju su Nemci izvršili od 15. do 20. oktobra 1941. godine je najtragičniji događaj u istoriji Kraljeva. Ne postoji reč kojom se može adekvatno izraziti strahota, surovost i tragičnost stradanja nevinih talaca prikupljanih i zatvaranih u lokomotivskoj hali Železničke radionice Kraljevo od 4. oktobra 1941. godine, zarad čudne nemačke matematičke formule izražene u kvoti: streljanje sto Srba za poginulog i pedeset za ranjenog Nemca. Vanredno stanje sa prekim sudom Nemci su u Kraljevu zaveli 15. oktobra, za gubitke pretrpljene toga dana – 14 mrtvih i 10 ranjenih, čime su pretnju izraženu u navedenoj formuli, najavljivanu i putem letaka, počeli da ostvaruju u krvavom piru ljudskog bezumlja.
O kraljevačkom oktobru napisano je dosta. Opevan je u pesmama i poemama, opisan u literaturi, tumačen u istoriografiji, prikazan na filmu, uvršćen u školski obrazovni program. Jednom rečju, prisutan je u svim sferama stvaralaštva, ali, nažalost, još uvek ne na pravi način – dovoljno istinit i verodostojan. Zašto?

 
Nemci nisu dozvoljavali širenje bilo kakvih informacija i pravljenje svetilišta na samom mestu zločina, zabranjujući stavljanje krstova i ukrašavanje grobova. Nedićeva vlast je u granicama svojih ovlašćenja i ogućnosti rešavala samo pitanje porodičnih prinadležnosti i pravno-imovinskih odnosa, ne baveći se istragom samog događaja. Pored svega toga, porodice i rodbina su uspeli da grobove bližnjih obeleže krstačama, imenom i prezimenom, da pripadajuće verske obrede obave u crkvi i prvi godišnji pomen 1942. godine uz odobrenje nemačkog majora Dimela, na groblju streljanih uz prisustvo sveštenika.
Odmah posle oslobođenja Kraljeva 29. novembra 1944. godine, brigu o taocima streljanim u oktobru 1941. godine i mestu zločina preuzima nova vlast i koristi ih prvenstveno u ideološke svrhe. Sve je osmišljeno za potrebe formiranja i učvršćivanja nove komunističke vlasti i veličanja uspeha NOB-a i revolucionarnog preobražaja. Žrtve – taoci su pali za ciljeve slobode i revolucije. Umesto utvrđivanja imena i prezimena svake žrtve, pojavljuje se uvećan, bezimeni broj streljanih. Verski obredi se potiskuju, a uvode novi, u kojima dominiraju društveno-politički radnici – političari. Mesto zločina je promenilo izgled. Umesto  počupanih krstača posađene su topole, postavljani zajednički spomenici sa petokrakom, a crna boja kojom su štampani plakati za najavu godišnjih pomena, zamenjena je šarenim koloritom za najavu oktobarskih svečanosti, novokomponovane manifestacije osmišljene u duhu očuvanja bratstva i jedinstva. Nagrađeni projekat, na osnovu koga je spomen groblje dobilo današnji izgled, nije do kraja izveden, iako su za oktobarske svečanosti – enormno brojne goste, autore i učesnike programa, trošena značajna sredstva. Poslednji pokušaj, 2006. godine, da se mesto zločina – groblje, ogradi i da se izgradi kapela u kojoj bi bila ispisana imena svih žrtava i u kojoj bi potomci i posetioci mogli da odaju poštu, još uvek nije realizovan.

Zbog navedenih i mnogih drugih razloga, istina o streljanim taocima je nepotpuna i neprimerena. I danas je potrebno učiniti napor i ponovo se suočiti sa poznatim, kao i novim istorijskim činjenicama, analizirati mnoge detalje, dešavanja van i unutar grada, u toku trajanja blokade i napada ustaničkih snaga na Kraljevo 1941. godine, i tako ući u dublji nivo istorijske istine (priče), bliži i primereniji taocima – žrtvama nevino palim u nemačkoj odmazdi.

Iz Knjige KRALJEVAČKI OKTOBAR 1941.  OPOMENA, Narodni muzej Kraljevo (2011), autori Dragan Drašković, Silvija Kreaković

- Marketing -